رۆژی ٣٠-٤ هاوڵاتیان لە سەرتاسەری عێراق دەنگدەدەن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنێکی نوێنەرانی نوێ، بێشک سەنگ و قورسایی هێزەکان گۆڕانکاری بەسەردا دێت، رەنگە کۆمەڵێک هاوپەیمانی نوێ بێتە کایەوە بۆ کەنارخستنی مالیکی کە کێشمەکێشمی پێکهێنانی کابینەی نوێ لە ٢٠١٠ زەحمەتر بێت، رەنگە پێچەوانەکەشی روبدات، بەڵام سەبارەت بە عێراق جگە لە دەنگی دەنگدەران دەوڵەتانی دراوسێ و هێزە نیودەوڵەتییەکان رۆڵی یەکلاکەرەوە ئەبینن، دوای هەڵبژاردن ئەوە یەکلا ئەبێتەوە کێ براوەی ململانێکەیە، پێناچێت ئەم هەڵبژاردنەش هیچ لە بارودۆخی عێراقییەکان لە باشور و ناوەڕاست بگۆڕێت، سەنگ و قورسایی کوردیش لە بەغدا وەکخۆی هەندێ کەمتر یان زیاتری بێ کاریگەری ئەمێنێتەوە، بەڵام گۆڕانە گەورەکە لە هەرێمی کوردستان رودەدات.
لە هەرێمی کوردستان نزیکەی ٧ مانگ لەمەوبەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئەنجامدرا، دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردن هاوکێشەی سیاسی گۆڕی و بزوتنەوەی گۆڕان بوە هێزی دوەمی هەرێم، گفتۆگۆکانی حکومەت گەیشتە دوا وێستگە و دەسەڵات لە کابینەی نوێدا لە فیفتی بە فیفتییەوە گۆڕا بۆ فرەیی لەنێوان هێزە براوەکان، هێزێکی وەک گۆڕان کە بە چاوی دوژمنکاری سەیر ئەکرا ئێستا ٢٤% دەسەڵات وەردەگرێت، تەنها گۆڕانکارییەکە لە بەشداریکردنی دەسەڵاتدا نییە لەلایەن گۆڕانەوە، بەڵکو بەشێکی پەیوەندی بە ئاوابون و بچوکبونەوەی هەندێک هێز و بەشێکیشی پەیوەندی بە ئەدا و بەرنامە چاکسازییە ئامادەکراوەکەی گۆڕانە بۆ چوار ساڵی داهاتو، ئەم نوسینە کوتە خوێندنەوەیەکی خێرایە بۆ پێگە و رۆڵی سێ هێزی سیاسی سەرەکی هەرێم (گۆڕان، یەکێتی، پارتی) لەدوای ٣٠-٤وە.
بزوتنەوەی گۆڕان؛
هێزێکی جەماوەری دانبەخۆداگرتو و پڕ بەرنامە و بێ چەک و دراو لە چوار ساڵی رابردودا، هەرچۆن توانی پێگەی خۆی بچەسپێنێت، ئاواش بەستەڵەکی قۆرخکاری سیاسی شکاند و هاوکێشە نەگۆڕە بێزراوەکەی گۆڕی، هەمو ئەوانەی قوماریان ئەکرد لەسەر کەفوکوڵی گۆڕان ئێستا دڵنیان لەوەی کە دۆڕاوی یەکەمین ئەوانن، هەمو ئەوانەشی بە سیاسەتی گفتوگەف مامەڵەیان لەگەڵ گۆڕانەکان ئەکرد ئێستا نەعامە ئاسا هەڵسوکەوت ئەکەن، هەربۆیە چانسی گەورە لەدوای ٣٠-٤وە بۆ گۆڕانە.
لە چوار ساڵی رابردودا سزای سیاسی و نانبڕین و لێدان و گرتن و دەرکردن و پەراوێزخستن و تۆمەتبارکردن، هێمابو بۆ گۆڕان و گۆڕانخوازی، سەرباری ئەمەش بەهێزتر بو، لەدوای ٣٠-٤وە گۆڕان ئەو هێزە ئەبێت کە بەشدارێکی ئەکتیڤی ئەبێت لە بەڕێوەبردنی کۆی جومگەکانی دەسەڵات بەم شێوەیە؛
سەرۆکی پەرلەمان گۆڕانە
وەزیری پێشمەرگە گۆڕانە
وەزیری دارایی گۆڕانە
وەزیری بازرگانی گۆڕانە
وەزیری ئەوقاف گۆڕانە
سەرۆکی دەستەی وەبەرهێنان گۆڕانە
بریکاری وەزارەتی ناوخۆ گۆڕانە
٢٤%ی پۆستەکانی حکومەت گۆڕانە
پارێزگاری سلێمانی و زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەی پارێزگاکە گۆڕانە
گۆڕان بەشدار ئەبێت لە دەسەڵاتی ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک، لانی کەم ژمارەیەک نوێنەری ئەبێت بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی و بەرگریکردن لە مافەکانی خەڵک.
گۆڕان لە چوار ساڵی داهاتودا بە جێبەجێکردنی بەرنامە و پاکێجەکانی چاکسازی لە کۆی جومگەکانی حوکمڕانی هەرێمدا چانسێکی باشی هەیە بۆ داهاتویەکی باشتر، هاوکات رکابەرەکانیشی ئەو راستییە باش ئەزانن و کە گۆڕان هێزێکە شەراکەتی سیاسی لەگەڵیدا واتە ملدان بۆ گۆڕانکاری و چاکسازی و جێبەجکردنی لانی کەم بەشێک لە بەرنامە چاکسازییەکانی لە سیستمی سیاسی و بەڕێوەبردن و حوکمڕانیدا، کورد وتەنی کورت و پوخت؛ هێز و دراو ئەو دو ئامرازەی کە سزای گۆڕانیان پێدەدا نیوەی زیاتر ئەکەوێتە دەست گۆڕان، گٶڕانیش هێز ئەکاتە نیشتمانی و دراویش ئەکاتە ئامرازی خزمەتکردن و باشکردنی ژیانی خەڵکی، هەربۆیە چوار ساڵی داهاتو چوار ساڵی گەشەی سیاسی گۆڕانە.
یەکێتی نیشتمانی کوردستان:
ئەو هێزەی کە زۆرترین کاریگەری گۆڕانی هاوکێشەکەی بەسەرەوەیە، بەڵام بە سەیرکردن لە بارودۆخی سیاسی ئەو حیزبە و سەرنجدان لە گوتار و مامەڵەکردنی ئایندەیەکی باش پێشبینی ناکرێت بۆ یەکێتی، لەم چوار ساڵەی رابردودا یەکێتی زۆر هەڵەی ستراتیژی کردوە، هەر لە سڵنەکردنەوە لە پاشکۆیەتی پارتی و چونە ناو گەمەی ئیقلمی لە هاوکێشەی سیاسی عێراقدا، تا فراوانکردنی مەودای گەندەڵی و پشتکردنە داوای خەڵک و پیادەکردنی حوکمی پۆلیسی و گەورەترکردنی ئەو دەموچاوانەی بێزراوی ناو خەڵکن... جگەلەمانەش یەکێتی دو هەڵەی کوشندەی هەیە و تائێستاش بەردەوامە لەسەری:
یەکەم؛ لە ٢٥-٧-٢٠٠٩وە کە دوچاری شکستبوە لە هەڵبژاردندا تا دوبارەبونەوە و گەورەتربونی شکستەکە لە ٢١-٩-٢٠١٣دا، لەباتی بەخۆداچونەوە هەر بە غروری دەسەڵاتدارییەوە مامەڵە ئەکات، کە ئەمە بۆ حیزبی سیاسی کارێکی هەڵە و نەشیاوە و دوچاری شکستی گەورەتریشی ئەکات، دەرئەنجامەکەشی لە ٣٠-٤دا دەردەکەوێت.
دوەم؛ ئەو ماوە درێژەی بەڕێز تاڵەبانی سکتێری یەکێتی بەهۆی نەخۆشییەوە دیار نییە، گروپێکی ناو یەکێتی زۆر هەڵە مامەڵەیان لەگەڵ ئەو کەیسە کردوە، سەرەڕای ئەوەی چەند کەسێک کە لە پەنجەی دەستێک تێناپەڕن ئەزانن تاڵەبانی لەکوێیەو لە چ دۆخێکدایە، یەکێتی ئەو خەیاڵەی داوە بە کادر و ئەندامەکانی کە ئەمڕۆ نا سبەی تاڵەبانی دێتەوە کوردستان و جارێکی تر رابەرایەتی یەکێتی ئەکات، ئەو بە مەسیح کردنەی تاڵەبانی لە داهاتودا هاڕە بە یەکێتی ئەکات.
سەبارەت بە ناوخۆی یەکێتیش ئێستا ئەو حیزبە لە خراپترین بارودۆخدایە، سێ باڵ هەریەک ستراتیژێک و ئەجندایەکی هەیە، ناکۆکییەکان لە ئاستی لێکترازاندایە ئەوەی رایگرتوە ئەم هەڵمەتی هەڵبژاردنەیە، ئەگەر هەڵبژاردن چەند مانگێک دوا بکەوتایە بەدڵنیاییەوە ئێستا یەکێتییەکی بچوکتر و قەوارەی نوێش لە گۆڕەپانەکەدا ئەبو، ئەوەی ئەبینرێت باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی تاڕادەیەک کۆنتڕۆڵی جومگە حەساسەکانی یەکێتییان کردوە، سەرەڕای کەنارخستنی هەندێک کەس و باڵی تر لەناو یەکێتیدا ئێستا هێزێکی نوێ لەناو یەکێتیدا خۆی رێکدەخاتەوە، ئەم هێزە نوێیە لە غیابی تاڵەبانی و لاوازبونی کارەکتەرەکانی تری یەکێتی، گەڕاونەتەوە بۆ خولیا مێژوییەکەیان کە لە هەشتاکانی سەدەی رابردو بەناوی ئاڵای شۆڕشەوە کاریان بۆدەکرد، بەڵام ئەمجارە بە تاکتیکی نوێوە زۆرێک لە کەسە دیارەکانی ئەو رەوتە لەناو حیزبی تر و لە بێلایەنییەوە چونەتەوە ناو یەکێتی و هەندێکیشیان هەر لەناو یەکێتین و پشتیوانی بنەماڵەی تاڵەبانی ئەکەن، شەڕەکەی ئەوان بۆ دوەمییە لەژێر چەتری ئەو بنەماڵەیەدا، لەداهاتودا دەگەڕێنەوە بۆ خەونە میژوییەکەیان و هێندەی تر ئەو حیزبە ناسەقامگیر ئەکات.
سەبارەت بە پێگەی حوکمڕانی یەکێتیش تائێستا جگە لە پۆستەکانی بەغدا ٥٠%ی دەسەڵاتەکانی هەرێمی بەدەستەوە بوە، لە ٣٠-٤ بەدواوە یەکێتی هێزێکە ١٨% دەسەڵاتی لە دەستدا ئەمێنێت، ٣٢%ی دەسەڵات لە دەست ئەدات، هاوکات دەسەڵاتی ئیدارەی جارانی سلیمانیش لەدەست ئەدات، بۆیە قورسە بۆ یەکێتی بەم فرە کوێخایی و لێکترازاوییەوە و بە کەمبونەوەی دەسەڵاتەوە بتوانێت ئەو لەشکرە دەنگدەرەی رازی بکات کە بە بەرژەوەندی و دەستکەوتەوە بە خۆیەوە بەستبونەوە ئەو بەلێشاو جێهێشتنەی کادر و کاندیدەکانیسی لەم هەڵمەتی هەڵبژاردنەدا سەرەتای گەمەکەیە.
پارتی دیموکراتی کوردستان:
پارتی وەک هێزێکی کۆنسێرڤاتیڤ کە بنەماڵەی بارزانی رێبەرایەتی ئەکات، بەهۆی هەڵە ستراتیژییەکانی یەکێتی و مەرکەزیەت لە بەڕێوەبردنیدا تائێستا بەرکەوتەی زیانەکانی فەشەلی حوکمڕانی لە یەکێتی کەمتر کاریگەری لەسەری هەبوە، بەڵام ئەو واقیعەشی قبوڵکردوە کە دەسەڵاتی ٥٠%وە بوە بە ٣٨% و مامەڵەکردنی نوێی لەگەڵ هێزێکدایە کە پرۆژە و بەرنامەی چاکسازیی پێیە بۆ کۆی جومگەکانی سیستمی سیاسی و حوکمڕانی هەرێم، چیدی شەریکێکی لاوازی نییە کە وەک پاشکۆ مامەڵەی لەگەڵدا بکات، هاوکات لەناو پارێزگای هەولێر و دهۆکیش شەریکی لە بەڕێوەبردنی دەسەڵات بۆ دروست ئەبێت.
رەنگە پارتی لە چەند ساڵی رابردودا ئەو جۆرەی لە سیاسەت پەیڕەوی کردوە بەرامبەر یەکێتی سەرکەوتو بوبێت، بەڵام ئایندەی پارتی لە شەراکەت لە حوکمڕانیدا لەگەڵ گۆڕان ئەوەی رابردو دادی نادات، چونکە لە ٣٠-٤ بەدواوە هێزێک پاشکۆی نییە ببێتە قەڵغان بۆی، گۆڕان رکابەرێتی کە کاردەکات بۆ بونە هێزی یەکەم و گۆڕینی ئەو سیستمەی کە پارتی تائێستا بەرگریکاری یەکەمێتی، دواجار ئەوەی لە چوار ساڵی داهاتودا ئایندەی نادیارە پارتییە، کە ئایا خۆی لەگەڵ باردۆخی نوێ ئەگونجێت یان بەردەوام ئەبێت لەسەر ئەو سیاسەتەی کە ئایندەی خۆی و هەرێمیش ئەخاتە مەترسییەوە؟